EEN VERDWENEN BEROEP 2 - DE ZAGENMAKER | NL

De eerste modellen, rond de vorige eeuwwisseling, waren cirkelzagen op hoge voetstukken, waarvan de allereersten eerder op een Franse “Guillotine” leken. De volgende zaagmachines waren verschillende modellen steeds op hoge voetstukken. Maar het basisprincipe, dat nog steeds gebruikt wordt, is een cirkelzaag in een fosfor-bronzen legering ingesmeerd met diamantpoeder.
 
De grote handicap van die eerste ontworpen zaagmachines was dat de zaag niet kon “opgemaakt” worden door de zager. Deze moest gesneden en ingesmeerd worden op een “Poedermachine” door een zagenmaker. Men werkte ook met twee zagen; de kerfzaag van hoogstens 12/100e millimeter dik en voor het zagen minstens 6/100e millimeter dik. De fosfor-bronzen plaatjes werden in een toestel geplaatst waarmede een gat geslagen werd in het midden. Later werden ronde zagen verkocht, van verschillende grootte en dikte, met het gat reeds in het midden geslagen. De kerfzaag was dikker en korter en diende om een kleine kerf in de steen te zagen, nadien werd een dunnere en grotere zaag gebruikt om de steen door te zagen.
 
De zagenmaker moest ervoor zorgen dat de zaag perfect rond was en geen trilling vertoonde bij hoge snelheid. De zaag werd nadien afgeschuurd tussen twee “schuurhoutjes”.
 
Eens de kerfzaag alsook de zaag klaar waren, moesten deze beiden ingesmeerd worden met diamantpoeder. Meestal werd het klateersel van het kloven of afval van het snijden, ook natuurlijke industriediamant (boart) gebruikt. Alles moest in de mortier gestampt worden om een fijn poeder te bekomen, dit werd dan door een fijne zift gedaan om de juiste fijne korrel te hebben; wat overbleef waren dan kleine glimmende stukjes die opnieuw in de mortier moesten. Het is pas midden de jaren 1960 dat synthetische diamantpoeder voor het zagen van diamant beschikbaar was. De zagenmaker vermengde de poeder met 5 druppels olijfolie per karaat.
 
Het poederen zelf gebeurde op een poedermachine waarop men tegelijkertijd meerdere zagen kon plaatsen. De bekendste was de Gerken poedermachine waar de poederrollen op een as werden aangebracht en in beweging gebracht tegen de zaagspillen met hun zagen. Deze werden in hefboom geplaatst, vòòr de rollen met een heen- en weergaande beweging. “De hefboomen zijn op leistangen geplaatst aan weerszijden, welke vertraagd bewogen worden vanaf de as der rollen, door tandwielen en een excentrische-schijf. De leistangen waren onderling verbonden, en bewogen in tegengestelden zin van elkander” vertelt ons E.Jansen in 1923.
 
De drukking op de zaag werd bekomen door een tegengewicht. Op de afbeelding zien wij hefbomen aan beide zijden en naast elkaar geplaatst; zo kon men met één rol 2 zagen ter- zelve tijd poederen; er was een vaste en een losse riemschijf. Na het insmeren van het diamantpoeder werd het overtollige mengsel, tussen twee houten latjes bedekt met een stukje zeemvel, voorzichtig afgenomen.
 
Dus was de zagenmaker een belangrijke persoon die zorgde voor verschillende zagers; de kwaliteit van de opgemaakte zagen beïnvloedde de productie en de kwaliteit van de gezaagde goederen.
 
De latere generatie zaagmachines waren lager (zonder voetstuk) op de zaagbank, zodat de zager zelf zijn zagen, die reeds rond gesneden zijn en met een gat in het midden, opmaken en met poeder instrijken. Tussen de twee wereldoorlogen werden tientallen duizenden zaagmachines gebouwd in Nederland, Engeland, Duitsland en natuurlijk ook in België.
 
Bettonvile, Garrel, Gerken, Surin, Sibert en later Rubin waren de bekendste fabrikanten van zaagmachines tot einde jaren 1970, toen De Beers de zaagsector overnam. Enkele jaren later is het zagen definitief naar India vertrokken.
 
Bron en afbeeldingen
De Schatten der Aarde, Diamantkunde en Diamantbewerking, Encyclopaedie der Diamantnijverheid.